Instrumen Gamelan 6

GENDER

Gendèr iku salah siji piranti gamelan Jawa. Gendèr ing gamelan sléndro nduwèni 11-12 wilah sing tipis lan digawé saka logam, menawa ana ing gamelan pélog nduwèni 12-13 wilah, nanging ana uga gendèr sing mung nduwèni 7 wilah. Wilah-wilah iku ditata ana ing tali kang dipasang ing kayu kang ana ing kiwa tengené. Ana ing sangisoré wilah-wilah mau dipasang bumbung, kang gunané kanggo kothak swara. Bumbung-bumbung iku dikethok kanthi ukuran manéka rupa. Kanggo nadha sing paling ngisor, bumbungé utawa pringé dikethok sing paling ngisor rosé. Kanggo nadha sing luwih dhuwur dikethokaké pring utawa bumbung sing luwih dhuwur.

Piranti sing kanggo nabuh utawa tabuh gendèr biasané luwih cendhèk ketimbang gambang sing digawé saka kayu. Instrumèn gendèr ditabuh nganggo tabuh sing wujudé bundher (dilapisi nganggo kain) kanthi cekelan sing cendhak.

Carané nyekel gendèr yaiku antarané driji tuding karo driji tengah. Driji-driji saka tangan tengen utawa tangan kiwa dienggo mithet utawa ngemèk wilah kuwi, supaya swarané mandheg.

Ana ing pakeliran wayang, gendèr digunakaké kanggo ngiringi crita, dialog utawa gunem antarané tokoh utawa paraga wayang. Gendèr yaiku salah siji ricikan gamelan sing fungsiné kanggo instrumén mélodi. Anané gendèr ing péntas gamelan kalebu wigati. Ing pagelaran wayang kulit ricikan gamelan gendèr nduwèni fungsi kanggo nguripaké swasana, nuntun dhalang. Ing pagelaran wayang, panabuh gendèr nduwèni peran kang utama, kudu nabuh instrumèn sing ora tau mandheg sawengi muput.

Jenise gendèr kapérang dadi telu, yaiku:

1. gendèr penembung yaiku gendèr sing paling gedhé,

2. gendèr barung, nduwèni wilah logam utawa métal sing ukurané sedhengan lan titi nadhané saoktaf luwih cilik ketimbang gendèr penerus.

3. gendèr penerus, nduwèni wilah sing paling cilik lan titi nadhané saoktaf luwih dhuwur ketimbang gendèr barung.

Rumusé nabuh gendèr utawa kunciné ana 12 jenis tabuhan, yaiku:

- Tabuhan gendèr gembyang mbukak

- Tabuhan gendèr gembyang nutup

- Tabuhan gendèr gembyang minggah

- Tabuhan gendèr gembyang mandha

- Tabuhan gendèr kempyung mbukak

- Tabuhan gendèr kempyung nutup

- Tabuhan gendèr kempyung minggah

- Tabuhan gendèr kempyung mandhap

- Tabuhan gendèr gantungan gembyang

- Tabuhan gendèr gantungan kempyung

- Tabuhan gendèr mipil

- Tabuhan gendèr imbal (kanggo lancaran, srepeg, palaran)

Saliyané iku ana rumus liya kang khusus digunakaké kanggo ngiringi suluk (pedhalangan) wayang, yaiku:

- Tabuhan gendèr pathetan

- Tabuhan gendèr ada-ada

- Tabuhan gendèr grambyangan

Gender Penerus

Gender Panerus utawi Gender Penerus inggih menika salah satunggalipun piranti musik Jawa. Piranti menika kalebet jinis Gendèr. Gender Panerus menika titi larasipun langkung alit malih, tinimbang Gender Barung, saged dipunamani langkung methit malih. Methit tegesipun larasipun langkung inggil. Gender Panerus nggadhahi wilahan sami kaliyan Gender Barung, nanging titi larasipun ingkang alit methit, ungelipun cumengkling. Piranti tabuhipun wonten kalih, kaasta kanthi asta kalih. Sami kaliyan namanipun, gender panerus nggadhahi jejibahan namung nerasaken kemawon. Malah kepara saged dipunnamani namung ngetutaken utawi ndherek / nginthil dhateng lakunipun gender barung. Gender panerus nggadhahi ukuran ingkang alit, oktafipun tengah ngantos inggil. Sanajan piranti musik menika boten kedah wonten ing ansambel, wontenipun piranti gender panerus saged nambahi kasugihanipun gamelan.

Gender panerus kadamel sami kaliyan gender barung. Dados upaminipun saplagren (sedaya gamelan jangkep), upaminipun gender barungipun kadamel saking perunggu utawa gangsa, prayoginipun gender panerusipun ugi bahanipun saking perunggu utawi gangsa. Gender panerus umumipun kadamel saking wesi utawi tosan, kuningan, perunggu, lan gangsa. Gender panerus menika arang sanget dipunginakaken ing kalanganipun paguyuban karawitan, awit pigunanipun boten patia dipunbetahaken sanget, benten kaliyan gender barung utawi gender babon. Menawi kita prangguli ing pagelaran wayang kulit utawi uyon-uyon, arang sanget kita prangguli wontenipun Gender Panerus menika.


Sumber : http://jv.wikipedia.org/